Bardzo często zgłaszają się do mnie rodzice dzieci, którzy sami wystawili diagnozę “wysokiej wrażliwości” u swoich pociech. Zbierając wywiad słyszę często, że dziecko nie lubi zmian, jest silnie przywiązane do rutyny, drapią go najmniejsze szwy w ubraniach, latami chodzi w tym samym modelu spodni czy bielizny. Dziecko jest bardzo empatyczne. Wzrusza się na widok jakiejkolwiek krzywdy. Często próbuje pocieszać innych. Ma problemy ze spaniem i miewa koszmary. Stresuje się w szkole. Ma mało znajomych i wydaje się być mądrzejsze od innych.

Czym właściwie jest wysoka wrażliwość?

Dzieci wysoko wrażliwe czują więcej niż przeciętny człowiek w populacji. Trzeba jednak od razu powiedzieć, że samo odczuwanie nie jest zaburzeniem, ani niepełnosprawnością. Nie jest też niczym, co wymagałoby terapii, dopóki im samym ono nie przeszkadza. Bywa jednak, że zaczyna przeszkadzać. Wrażliwe dzieci uczęszczając do placówek, często doświadczają przestymulowania. Bywa, że stają się wycofane, lub agresywne. Mogą mieć trudności ze skupieniem się na lekcji i z zabawą z rówieśnikami. Często rozumieją więcej i na pozór są dojrzalsze/ mądrzejsze od rówieśników. Jeżeli za wrażliwością nie kryje się nic więcej, to stosunkowo łatwo jest pomóc takiemu dziecku i wprowadzić więcej szczęścia w jego (i w jego rodziny) życiu. Należy zaopiekować się wyjątkowością, zaakceptować, dostosować środowisko do potrzeb i możliwości, nauczyć sposobów radzenia sobie w różnych sytuacjach. Czasem dodatkowo wesprzeć psychologicznie.

“A neurolog, psycholog lub inny specjalista powiedział mi, że wysoka wrażliwość nie istnieje”

Często to słyszę w swoim gabinecie. Rodzice są pewni swojej diagnozy, bo ich dziecko wykazuje wszystkie cechy z podręcznika, ale specjalista ją podważa. Zacznijmy więc od tego, że termin wysoka wrażliwość” faktycznie nie jest terminem, który znajdziemy w podręcznikach ICD czy DSM. Wysoka wrażliwość to konstrukt zaproponowany przez E. Aron do opisu różnych cech osobowościowych. Wiele z nich może być wynikiem rozmaitych zaburzeń lub nieprawidłowych wzorców wychowawczych w dzieciństwie. Warto zatem zgłosić się do psychologa o weryfikację
tego, czy aby na pewno nasze dziecko jest “tylko” wrażliwe.

Czy aby na pewno tylko wrażliwość?

Bywa tak, że to co rodzice diagnozują jako wrażliwość, tak na prawdę jest obrazem rozmaitych trudności, z którymi boryka się dziecko. Trudności, które w porę zaopiekowane, mogą przestać nimi być w przyszłości. Jedną z poważniejszych diagnoz różnicowych wysokiej wrażliwości jest choćby spektrum autyzmu. Takie dzieci zazwyczaj mają trudności w relacjach społecznych, w sferze emocjonalnej i komunikacyjnej. Mogą borykać się z nadwrażliwościami na bodźce sensoryczne (choćby światło i dźwięk), mieć trudności w zrozumieniu i okazaniu emocji, a także z zabawą z rówieśnikami. Często ich mowa i sposób rozmowy jest nieco inny niż u osób bez diagnozy spektrum autyzmu. Bywa, że sposób funkcjonowania tych dzieci jest na tyle subtelnie inny niż dzieci bez diagnozy, że umykają one przez sito diagnostyczne.

Jak zdiagnozować lub wykluczyć spektrum autyzmu?

Do postawienia pełnej diagnozy zazwyczaj potrzebny jest psychiatra i psycholog. Ten pierwszy bada i wystawia diagnozę medyczną, ten drugi bada i wystawia diagnoze/opinię psychologiczną. Czasem potrzebna jest dodatkowo opinia innych specjalistów (np. logopedy, neurologa) i wyniki podstawowych badań. Złotym standardem w diagnozie spektrum autyzmu jest obecnie ADOS 2.

Co to jest ADOS 2

ADOS 2 to wystandaryzowany i częściowo ustruktoryzowany protokół obserwacji i wywiadu do diagnozy spektrum autyzmu. Ma bardzo wysoką trafność i rzetelność. Pozwala na wychwycenie nawet subtelnych objawów spektrum. Wymaga jednak by przeprowadzająca go osoba miała wiedzę i doświadczenie z psychologii. Diagnosta powinien umieć różnicować zachowania typowe od nietypowych na wszystkich etapach rozwojowych życia człowieka. Zazwyczaj ADOS 2
przeprowadzają zatem psycholodzy.

Co sprawdza ADOS 2

Za pomocą ADOS 2 możemy zmierzyć afekt społeczny oraz ograniczone i powtarzane zachowania.
Sprawdzamy sposób komunikacji oraz typ wzajemności w interakcjach społecznych. W przypadku
małych, niemówiących dzieci, ADOS opiera się na zabawie. Kiedy dziecko zaczyna mówić brane
są także pod uwagę aspekty komunikacyjne. U starszych dzieci, adolescentów i dorosłych oprócz
zabawy są także pytania z wywiadu.

W jakim wieku można przeprowadzić diagnozę za pomocą testu ADOS 2?

ADOS 2 jest przeznaczony do badania dzieci od ok.12 m. ż. (swobodnie chodzących), młodzieży i
dorosłych.

Gdzie najlepiej wykonać ADOS 2?

Nie ma znaczenia gdzie ADOS jest wykonywany (o ile pomieszczenie spełnia kryteria
diagnostyczne), a bardziej kto przeprowadza badanie. Jest wiele świetnych specjalistów i sporo
kiepskich. Oczywiście diagnosta, powinien posiadać certyfikat uprawniający go do
przeprowadzania takiego badania. Powinien potrafić go zrobić samodzielnie i nie wymagać do tego
pomocnika (choć obserwator, jeżeli nie ingeruje w przebieg badania czasem jest dopuszczalny). No
i najważniejsze – powinien znać psychologię by umieć różnicować co jest normą, a co nie.

A co jeśli nie spektrum?

Zdarza się, że dziecko wykazuje pewne cechy spektrum autyzmu, ale nie jest ich aż tak dużo żeby
postawić diagnozę. Wbrew pozorom, takich dzieci jest, na prawdę, bardzo dużo. Oczywiście, warto
i należy objąć je wsparciem psychologicznym. Nie zawsze jednak potrzebna jest terapia. Czasem, to
co na pozór wydawało się spektrum, tak na prawdę jest szeroko rozumianą normą. Oczywiście
może być też tak, że trudności wymagają szerszej diagnozy różnicowej. Bywa, że różne zaburzenia
ze sobą współwystępują albo się wzajemnie maskują. Dlatego, jeżeli mamy wątpliwości czy nasze
dziecko, albo my sami, nie jesteśmy już zbyt wrażliwi, trzeba udać się do specjalisty.

Czy u dorosłych też można przeprowadzić ADOS 2?

Oczywiście. Często przeprowadzam diagnozę za pomocą ADOS 2 u dorosłych mężczyzn i kobiet
oraz u nastolatek. Kiedyś nie było takiej świadomości i rzadziej diagnozowano spektrum. Dorośli
latami żyli w przekonaniu, że są “inni”, “wrażliwi”. Czasem próbowali zmienić swoje myślenie za
pomocą psychoterapii. Przychodzą, żeby wiedzieć. Wiedza zmienia bardzo dużo.

Czy diagnoza spektrum autyzmu w ADOS 2 jest ostateczna?

ADOS 2 pozwala na postawienie diagnozy w skali Autism Diagnostic Observation Schedule. Mówi
o tym jak ktoś funkcjonuje. Zazwyczaj pokrywa się z końcową diagnozą medyczną, ale zdarza się,
że po wykonaniu dodatkowych badań, ostateczna diagnoza jest inna. Nie mniej warto wiedzieć co
wyszło w ADOS, by mieć świadomość w jakich obszarach są trudności.

Czy to źle że mam diagnozę spektrum autyzmu?

Absolutnie nie! W społeczeństwie mamy cały przekrój neuroróżnorodności. Każdy z nas jest inny.
Każdy funkcjonuje inaczej na poziomie sensorycznym, komunikacyjnym, emocjonalnym. To, że
ktoś nie jest neurotypowy nie oznacza, że nie poradzi sobie w życiu, nie znajdzie przyjaciół, nie
założy rodziny. Ta diagnoza mówi o sposobie funkcjonowania, a nie o tym czy to “złe” czy “dobre”.
W przypadku głębszych trudności oczywiście konieczna jest intensywna terapia, ale w przypadku
kiedy nie mamy wiele cech ze spektrum, już sama świadomość diagnozy często działa
terapeutycznie.

A wysoka wrażliwość jest dobra czy złą cechą?

Osoby, które są ponad przecietnie wrażliwe często cechują się silną empatią, a to bardzo dobra
sprawa. Dopóki wrażliwość nas nie przytłacza, dopóki umiemy z nią żyć i się nią “opiekować”,
dopóty jest to bardzo dobra rzecz. Gdyby nie wrażliwość na innych nie udałoby się ludziom
zmieniać świata na bardziej humanitarny.